Thuyết Tự Quyết Là Gì? Hướng Dẫn Cách Nuôi Dưỡng Nội Lực Cho Đội Ngũ Hiệu Quả

Vietnam CareFor
3 ngày trước
4 phút đọc

Trong quản trị nhân sự, điều khác biệt không chỉ nằm ở mức lương hay chính sách thưởng phạt, mà đến từ động lực nội tại – yếu tố quyết định việc nhân viên có thật sự gắn bó và phát huy hết tiềm năng hay không. Một trong những lý thuyết nền tảng giúp lý giải rõ điều này chính là Thuyết Tự Quyết (Self-Determination Theory – SDT).

Thuyết Tự Quyết (Self-Determination theory) Là Gì?

Định nghĩa

Thuyết tự quyết (Self-Determination Theory - SDT) là một lý thuyết về tâm lý học và giáo dục phát triển, được xây dựng bởi các nhà tâm lý học Edward Deci và Richard Ryan vào những năm 1980.

Lý thuyết này tập trung vào nguồn gốc động lực con người – liệu hành vi được thúc đẩy bởi động lực nội tại (intrinsic motivation: làm vì đam mê, ý nghĩa) hay động lực ngoại tại (extrinsic motivation: làm vì phần thưởng, áp lực, ép buộc).

Điểm cốt lõi của Thuyết tự quyết trong bối cảnh doanh nghiệp là: khi ba nhu cầu tâm lý cơ bản được đáp ứng, động lực nội tại sẽ được kích hoạt, giúp nhân viên làm việc hiệu quả, sáng tạo và bền vững hơn.

“Self-Determination Theory” - Ứng dụng thuyết tự quyết trong bối cảnh doanh nghiệp

Ba nhu cầu tâm lý cơ bản của con người bao gồm:

Tự chủ (Autonomy): Nhân viên cảm thấy có quyền lựa chọn cách làm việc, được trao quyền, thay vì chỉ tuân theo mệnh lệnh.
Năng lực (Competence): Họ nhận thấy sự tiến bộ, làm chủ công việc và đóng góp giá trị rõ ràng.

Liên kết xã hội (Relatedness): Họ cảm thấy gắn kết, được công nhận, và công việc của họ mang ý nghĩa trong tập thể.

Mô hình SDT trong bối cảnh doanh nghiệp

Mô hình Thuyết Tự Quyết áp dụng trong bối cảnh doanh nghiệp

Mô hình tự quyết trong doanh nghiệp (Ryan & Deci, 2017) giải thích rằng bối cảnh làm việc và đặc điểm cá nhân sẽ tác động đến mức độ thỏa mãn ba nhu cầu tâm lý trên, từ đó ảnh hưởng đến - Động lực nhân viên (Motivation)

Nếu được nuôi dưỡng đúng cách → họ có động lực tự chủ (autonomous motivation), làm việc bền vững và sáng tạo.
Nếu bị kìm hãm → họ bị đẩy vào động lực kiểm soát (controlled motivation), làm việc vì ép buộc, dễ stress và giảm hiệu suất.

Và cuối cùng là dẫn đến - Kết quả đầu ra (Outcomes):

Hành vi công việc (Work behaviors): chất lượng, số lượng, hiệu suất.
Sức khỏe & gắn kết (Health & wellness): sự hài lòng, năng lượng tích cực, hay ngược lại là kiệt sức và disengagement.

Nói cách khác: Doanh nghiệp nào đáp ứng được 3 nhu cầu cốt lõi thì sẽ có đội ngũ làm việc hăng say, sáng tạo và gắn bó. Ngược lại, nếu kìm hãm, doanh nghiệp sẽ đối mặt với turnover, giảm năng suất và chi phí nhân sự gia tăng.

Doanh nghiệp có thể làm gì để thúc đẩy khả năng tự quyết?

Để nuôi dưỡng động lực nội tại theo Thuyết Tự Quyết, các nhà lãnh đạo có thể tập trung vào việc thiết kế môi trường làm việc thỏa mãn ba nhu cầu cốt lõi: tự chủ, năng lực, và kết nối.

Một số chiến lược thực tiễn mà CareFor EAP đề xuất bao gồm:

Trao quyền và khuyến khích sự tham gia: Cho phép nhân viên có tiếng nói trong quyết định, chủ động đề xuất ý tưởng hoặc cách thức triển khai công việc.
Phân bổ trách nhiệm lớn hơn: Tin tưởng giao cho nhân viên những nhiệm vụ quan trọng, giúp họ cảm thấy mình có vai trò thật sự trong thành công chung.
Hạn chế lạm dụng phần thưởng bên ngoài: Dùng thưởng/phạt hợp lý, tránh biến động lực thành “chạy theo phần thưởng” – bởi điều này có thể làm suy yếu động lực nội tại (hiệu ứng overjustification).
Cung cấp phản hồi ý nghĩa và kịp thời: Không chỉ đánh giá kết quả, mà còn đưa ra feedback xây dựng, giúp nhân viên thấy rõ tiến bộ và định hướng phát triển.
Đồng hành và khích lệ: Tạo một môi trường khuyến khích, nơi nhân viên cảm thấy được hỗ trợ cả khi thành công lẫn khi mắc sai lầm.

Môi trường làm việc khuyến khích sự tham gia của nhân viên

Kết luận

Thuyết Tự Quyết (Self-Determination Theory) không chỉ là một học thuyết tâm lý, mà là kim chỉ nam chiến lược cho quản trị nhân sự hiện đại. Doanh nghiệp muốn giữ chân và phát triển nhân tài cần đi xa hơn các chính sách thưởng phạt ngắn hạn. Điều quan trọng là tạo ra môi trường làm việc nuôi dưỡng tự chủ, năng lực và kết nối – để nhân viên tự khơi dậy động lực và gắn bó lâu dài.

Nguồn tham khảo

Deci, E. L., Olafsen, A. H., & Ryan, R. M. (2017). Self-Determination Theory in Work Organizations: The State of a Science. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior, 4(1), 19–43. https://doi.org/10.1146/annurev-orgpsych-032516-113108
MSEd, K. C. (2024, July 18). Self-Determination Theory in Psychology. Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/what-is-self-determination-theory-2795387#toc-how-self-determination-influences-behavior
Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, 55(1), 68–78. https://doi.org/10.1037/0003-066x.55.1.68